روندهای کلیدی در تابآوری جهانی
گذار از فرد به سیستم و محیط زیست
مقدمه: تغییر پارادایم از بقا به شکوفایی سیستمی
تابآوری (Resilience) دیگر صرفاً به معنای توانایی بازگشت به وضعیت قبل از بحران نیست، بلکه به یک استراتژی کلان برای حفظ کارکرد حیاتی سیستمها در مواجهه با شوکها و تنشهای مستمر تبدیل شده است.
در سالهای اخیر، روند جهانی از تمرکز بر تابآوری فردی یا سازمانی به سمت تابآوری جامع و سیستمی معطوف شده است. این تغییر پارادایم، که تحت تأثیر عوامل کلان مانند تغییرات آبوهوایی، پاندمیها، و بیثباتی ژئوپلیتیک تسریع یافته، لزوم ارزیابی ریسکها در سطح اقتصاد ملی، بازار کار، و محیط زیست را برجسته میکند.
بر اساس تحلیلهای شاخصهای بینالمللی، چهار محور کلیدی در تعریف جدید تابآوری جهانی نمود یافتهاند: تمرکز محیطی، تابآوری نیروی کار، استحکام زنجیره تأمین، و تابآوری دیجیتال.
محوریت تابآوری سیستمی و محیطی: ادغام ریسکهای اقلیمی
تمرکز بر تابآوری کل سیستمها، از جمله اقتصاد کلان، زیرساختهای حیاتی و اکوسیستمهای طبیعی، مهمترین روند کنونی است. در این رویکرد، پایداری محیطی نه یک هدف جانبی، بلکه یک عامل حیاتی برای تابآوری بلندمدت تلقی میشود.
تابآوری در بازار کار (Global Labour Resilience Index 2024)
گزارش اخیر شاخص جهانی تابآوری نیروی کار (GLRI 2024)، بر ضرورت تقویت بازارهای کار برای جذب شوکها و مدیریت پیامدهای ناشی از گذار سبز تأکید دارد.
این گزارش نشان میدهد که کشورهای دارای بالاترین سطح تابآوری نیروی کار، سریعتر میتوانند به چالشهای تغییرات اقلیمی، مانند جابهجایی کارگران در بخشهای آلاینده و نیاز به مهارتهای سبز، پاسخ دهند.
پیشتازان جهانی: در رتبهبندی ۲۰۲۴، سوئیس، دانمارک و هلند بهعنوان کشورهای پیشرو معرفی شدند.
موفقیت این کشورها مرهون عواملی چون ثبات محیط اقتصاد کلان، سیستمهای قوی آموزشی که بهسرعت مهارتها را بهروز میکنند، بازارهای کار فراگیر، و سطح بالای نوآوری است. همچنین، افزایش تنوع اقتصادی سوئیس، بهویژه در ارتباط با گسترش اقتصاد سبز، به صعود آن به جایگاه اول کمک شایانی کرده است.
تابآوری تجاری و زنجیره تأمین (FM Global Resilience Index 2024)
شاخص تابآوری FM Global که محیطهای تجاری را بر اساس عوامل اقتصادی، کیفیت ریسک، و ریسکهای فیزیکی ارزیابی میکند، در سال ۲۰۲۴ عوامل جدیدی را برای انعکاس ماهیت پرشتاب ریسکها اضافه کرد.
ادغام عوامل محیط زیستی: این شاخص اکنون عواملی چون تنش آبی (Water Stress)، انتشار گازهای گلخانهای (GHG Emissions) و میزان قرار گرفتن در معرض تغییرات آبوهوایی (Climate Change Exposure) را بهعنوان معیارهای حیاتی تابآوری محیطهای تجاری در نظر میگیرد.
این امر نشاندهنده این واقعیت است که کمبود منابع و تغییرات اقلیمی، ریسکهای فیزیکی مستقیم (مانند آسیب به اموال) و غیرمستقیم (مانند اختلال در تأمین) را افزایش میدهند.
کشورهای دارای رتبه بالا (مانند دانمارک، لوکزامبورگ و سنگاپور) عموماً دارای زیرساختهای قویتر و سیاستهای مؤثرتری برای کاهش این ریسکهای فیزیکی و کلان هستند.
اهمیت شفافیت: گزارشها نشان میدهند که داشتن دید کامل و شفاف بر کل زنجیره تأمین (Visibility) بهجای تمرکز صرف بر تأسیسات فردی، برای اندازهگیری و کاهش دقیقتر ریسکها در دنیایی که شوکهای اقلیمی مناطق مختلف را بهطور متفاوتی تحت تأثیر قرار میدهند، امری حیاتی است.
محورهای نوظهور تابآوری: دیجیتال و مدیریت ریسکهای کلان
فراتر از ابعاد فیزیکی و محیطی، تابآوری در عصر حاضر بهشدت به قابلیتهای دیجیتال و مدیریت ریسکهای پیچیده مرتبط است.
تابآوری دیجیتال و امنیت سایبری
با افزایش وابستگی کسبوکارها و دولتها به زیرساختهای دیجیتال، امنیت سایبری به یک عامل حیاتی در تابآوری تبدیل شده است. حملات باجافزاری و نفوذهای سیستماتیک میتوانند بهسرعت اقتصادهای ملی را فلج کنند.
شاخصهای تابآوری اکنون عوامل مرتبط با دسترسی به اینترنت و کیفیت زیرساختهای سایبری را بهعنوان معیارهای استحکام محیط کسبوکار لحاظ میکنند.
سازمانها به دنبال استراتژیهای مدیریت مستمر تهدیدات (CTEM) هستند تا بهجای واکنش انفعالی، نظارت فعال، شناسایی و واکنش سریع را تضمین کنند.
مدیریت ریسکهای جهانی و نابرابری
گزارشهای مجمع جهانی اقتصاد (WEF Global Risks Report) تأکید دارند که ریسکهای کوتاهمدت و بلندمدت جهانی، از جمله جنگهای تجاری، قطبیسازی اجتماعی و تورم، پیچیدهتر و به هم پیوستهتر شدهاند.
در این میان، نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی بهعنوان یک عامل فرسایشدهنده تابآوری سیستماتیک برجسته میشوند.
سازمان بینالمللی کار (ILO) نیز هشدار داده است که نابرابریهای درآمدی و فقر، بهویژه در کشورهای کمدرآمد، چشمانداز عدالت اجتماعی و در نتیجه تابآوری جهانی را تضعیف میکنند.
سرمایهگذاری برای تابآوری: تأکید بر پیشگیری و ESG
روند محوری دیگر، تغییر در نگرش به سرمایهگذاری است؛ سرمایهگذاری در تابآوری دیگر صرفاً هزینه نیست، بلکه یک مزیت رقابتی و اقتصادی محسوب میشود.
اقتصادِ کاهش ریسک بلایا (DRR)
برنامه سازمان ملل متحد برای کاهش ریسک بلایا (UNDRR) نشان میدهد که تعداد رویدادهای بلایای طبیعی رو به افزایش است (پیشبینی میشود تا سال ۲۰۳۰ به ۱.۵ بلایای روزانه برسد).
در همین راستا، چارچوب سندای (Sendai Framework) بر اهمیت سرمایهگذاری پیشگیرانه تأکید میکند:
به ازای هر ۱ دلاری که در زیرساختهای تابآور در کشورهای با درآمد کم و متوسط سرمایهگذاری میشود، ۴ دلار منفعت حاصل خواهد شد. این یافتهها بر لزوم انتقال از مدیریت بحران به مدیریت ریسک و توسعه زیرساختهای مقاوم در برابر اقلیم تأکید دارند.
افشای اطلاعات پایداری (ESG Disclosure)
افزایش الزامات نظارتی جهانی در خصوص گزارشدهی پایداری (ESG) شرکتها را وادار کرده است تا عملکرد خود در حوزههای اقلیم، طبیعت و عملکرد اجتماعی را با جزئیات بیشتری گزارش دهند.
این شفافیت اجباری، تصمیمگیریهای سرمایهگذاران و شرکتها را به سمت فعالیتهای پایدار و تابآور سوق میدهد و اطمینان میدهد که ریسکهای محیطی و اجتماعی بهطور کامل در ارزیابیهای مالی گنجانده شدهاند.
نتیجهگیری
روندهای کلیدی در تابآوری جهانی به وضوح نشاندهنده یک گذار حیاتی هستند: تابآوری دیگر نه یک قابلیت انفعالی، بلکه یک استراتژی فعال، کلنگر و دادهمحور است.
موفقیت در تابآوری جهانی در گروی سیاستهایی است که مرزهای سنتی را در هم میشکنند:
۱. ادغام سیاستهای اقلیمی و نیروی کار برای تسهیل گذار سبز و جلوگیری از عدم تطابق مهارتها. ۲. تعریف مجدد ریسکهای تجاری با گنجاندن تنش آبی و انتشار گازهای گلخانهای در ارزیابیهای زنجیره تأمین. ۳. سرمایهگذاری در پیشگیری (DRR و زیرساختهای دیجیتال) به جای تحمل هزینههای بازسازی.
در نهایت، رهبران جهانی و مدیران کسبوکارها باید رویکردی یکپارچه را اتخاذ کنند که در آن تابآوری اقتصادی، اجتماعی، محیطی و دیجیتال بهصورت همزمان تقویت شود تا سیستمهای جهانی بتوانند در برابر توالیهای شوکهای غیرقابل پیشبینی، پایداری خود را حفظ کنند.
