واکاوی راهبردی الگوهای نوین آموزش تاب‌آوری رسانه‌محور

واکاوی راهبردی الگوهای نوین آموزش تاب‌آوری رسانه‌محور

تحلیل تطبیقی تجارب پیشرو، سیاست‌گذاری‌های بین‌المللی و فناوری‌های نوظهور

در دنیای معاصر که با پدیده‌هایی همچون تغییرات اقلیمی، بحران‌های ژئوپلیتیک و تحولات شتابان در فضای دیجیتال شناخته می‌شود، مفهوم تاب‌آوری از یک رویکرد واکنشی صرف به یک ضرورت راهبردی برای بقا و پیشرفت جوامع تغییر ماهیت داده است.

تاب‌آوری، که به معنای ظرفیت سیستم‌ها برای جذب شوک‌ها، انطباق با تغییرات و بازگشت به وضعیت کارکردی است، اکنون به طور فزاینده‌ای از طریق بسترهای رسانه‌ای و فناوری‌های اطلاعاتی آموزش داده می‌شود.

رسانه‌ها در این چارچوب تنها ابزاری برای اطلاع‌رسانی در زمان بحران نیستند، بلکه زیرساختی بنیادین برای توانمندسازی شناختی، روانی و فیزیکی شهروندان در برابر تهدیدات متنوع — از بلایای طبیعی گرفته تا کارزارهای نفوذ اطلاعاتی — محسوب می‌شوند.

تحلیل الگوهای جهانی نشان می‌دهد که کشورهای پیشرو با اتخاذ رویکردهای کل‌نگر و جامعه‌محور، آموزش تاب‌آوری را در تار و پود سیاست‌های سواد رسانه‌ای و برنامه‌های درسی ملی خود تنیده‌اند تا از این طریق، آمادگی غیرنظامی و ثبات اجتماعی خود را در برابر عدم قطعیت‌های آینده تضمین کنند.  

پارادایم‌های بین‌المللی و چارچوب‌های سیاستی در ترویج تاب‌آوری رسانه‌ای

سازمان‌های بین‌المللی نظیر یونسکو، سازمان بهداشت جهانی و اوئی‌سی‌دی، نقش محوری در تدوین استانداردهایی ایفا کرده‌اند که تاب‌آوری را به آموزش‌های دیجیتال و سواد اطلاعاتی پیوند می‌دهد.

یونسکو از طریق ابتکاراتی همچون “هفته جهانی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی” (MIL)، تلاش می‌کند تا شهروندان را به مهارت‌های تفکر انتقادی مجهز کند که برای پیمایش در محیط‌های اطلاعاتی آلوده به اخبار جعلی و سخنان نفرت‌انگیز ضروری است.

این سازمان بر این باور است که سواد رسانه‌ای فراتر از مهارت‌های فنی صرف، مجموعه‌ای از شایستگی‌های مدنی است که به افراد اجازه می‌دهد به صورت اخلاقی و انتقادی با اطلاعات تعامل داشته باشند.  

تحقیقات نشان می‌دهد که شکاف دیجیتال همچنان یک مانع بزرگ در مسیر تحقق تاب‌آوری جهانی است؛ به طوری که حدود ۴۳ درصد از یادگیرندگان در سراسر جهان به اینترنت خانگی دسترسی ندارند و ۵۶ درصد از معلمان در مناطقی مانند آفریقای زیرصحرا حداقل آموزش‌های لازم را دریافت نکرده‌اند.

با این حال، تحول دیجیتال پتانسیل بالایی برای تسریع پیشرفت به سمت هدف چهارم توسعه پایدار (SDG 4) و بهبود حکمرانی آموزشی در زمان بحران دارد.

در سال‌های اخیر، تمرکز از آموزش‌های سنتی به سمت یادگیری مبتنی بر فناوری تغییر یافته است که شامل استفاده از هوش مصنوعی، منابع آموزشی باز (OER) و پلتفرم‌های یادگیری از راه دور برای کاهش گسیختگی‌های آموزشی در زمان تعطیلی مدارس است.  

وضعیت جهانی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی (MIL) در سیاست‌های ملی (۲۰۲۴-۲۰۲۵)

منبع: تحلیل گزارش‌های یونسکو و ایپسوس (۲۰۲۳-۲۰۲۴).  

این داده‌ها نشان‌دهنده یک پارادوکس آگاهی-اجرا است؛ در حالی که اکثر دولت‌ها به اهمیت سواد رسانه‌ای برای تاب‌آوری اجتماعی اذعان دارند، تنها اقلیتی کوچک توانسته‌اند آن را به صورت جامع و کل‌نگر در سیستم‌های آموزشی خود پیاده‌سازی کنند.

در این میان، کشورهای اروپای شمالی با نرخ ادغام ۹۱ درصدی پیشرو هستند، در حالی که مناطقی مانند آفریقا (۹ کشور از ۵۴ کشور) و آسیا-اقیانوسیه (۱۵ کشور از ۴۶ کشور) همچنان با چالش‌های ساختاری در معرفی عناصر MIL به برنامه‌های درسی ملی دست و پنجه نرم می‌کنند.  

فنلاند: الگوی تاب‌آوری اجتماعی از طریق آموزش جامع سواد رسانه‌ای

فنلاند به عنوان مقاوم‌ترین جامعه جهان در برابر جنگ اطلاعاتی و اخبار جعلی شناخته می‌شود.

ریشه این موفقیت در سیاست ملی آموزش رسانه‌ای ۲۰۱۹ نهفته است که توسط وزارت آموزش و فرهنگ با همکاری موسسه ملی صوت و تصویر تدوین شده است.

رویکرد فنلاندی بر این اصل استوار است که تاب‌آوری در برابر پیام‌های ضد دموکراتیک و کمپین‌های نفوذ خارجی، یک وظیفه همگانی است که نیازمند همکاری نزدیک دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی است.  

نظام آموزشی فنلاند، سواد رسانه‌ای را نه به عنوان یک موضوع درسی مجزا، بلکه به عنوان یک مهارت عرضی در تمام مقاطع و رشته‌ها از دوران پیش‌دبستانی تا بزرگسالی ادغام کرده است.

دانش‌آموزان فنلاندی از سنین پایین یاد می‌گیرند که چگونه آمارهای گمراه‌کننده را تشخیص دهند، تاکتیک‌های تبلیغاتی (Propaganda) را در متون تاریخی و معاصر تحلیل کنند و حتی خودشان محصولات چندرسانه‌ای تولید کنند تا مکانیسم‌های دستکاری اطلاعات را از درون درک کنند.

این رویکرد باعث شده است که اعتماد عمومی به نهادهای دولتی و رسانه‌های رسمی در سطح بالایی باقی بماند و دوقطبی‌سازی اجتماعی کاهش یابد.  

در مدل فنلاندی، رسانه به عنوان محیطی برای تمرین دموکراسی نگریسته می‌شود. مشارکت گسترده سازمان‌های غیردولتی، کتابخانه‌ها و انجمن‌های والدین در اجرای پروژه‌های آموزش رسانه‌ای، یک تلاش تمام‌جامعه را رقم زده است.

از دیدگاه راهبردی، فنلاند سواد رسانه‌ای را ابزاری برای تقویت تمایل و توانایی شهروندان جهت مصرف و اشتراک‌گذاری مسئولانه اطلاعات می‌داند که در نهایت به مشارکت فعال مدنی منجر می‌شود.

این کشور همچنین برنامه‌های خاصی برای مقابله با “حباب‌های اطلاعاتی” و “دیس‌اینفورمیشن‌های هدفمند بازیگران خارجی” تدوین کرده است که به طور مستقیم با امنیت ملی در پیوند است.  

سوئد: آژانس دفاع روان‌شناختی و آموزش تاب‌آوری در برابر تهدیدات ترکیبی

سوئد رویکردی امنیتی‌محور و نهادی به آموزش تاب‌آوری رسانه‌ای دارد. در سال ۲۰۲۲، این کشور آژانس دفاع روان‌شناختی (MPF) را برای شناسایی و مقابله با دستکاری اطلاعات خارجی و نفوذ بدخواهانه (FIMI) تاسیس کرد.

این آژانس وظیفه دارد تاب‌آوری جامعه را در برابر کارزارهای اطلاعاتی که هدفشان تضعیف دموکراسی، ایجاد بی‌اعتمادی به نهادها و ایجاد تفرقه است، تقویت کند.  

مدل سوئدی بر چهار اصل راهبردی استوار است: تاب‌آوری، هوش تهدید، بازدارندگی و ارتباطات استراتژیک. سوئد سواد رسانه‌ای را مولفه کلیدی در دفاع کل (Total Defence) می‌بیند. برنامه‌های آموزشی این کشور به شهروندان می‌آموزد که چگونه عملیات روانی را شناسایی کنند.

برای مثال، ابزار آموزشی MIL for me که توسط آژانس رسانه‌ای سوئد توسعه یافته، به جوانان کمک می‌کند تا پیام‌های ضد دموکراتیک در شبکه‌های اجتماعی را شناسایی و ارزیابی کنند. سوئد همچنین از قدرت کتابخانه‌ها به عنوان سنگرهای دموکراسی برای آموزش سواد اطلاعاتی به بزرگسالان و مهاجران استفاده می‌کند.  

تحلیل‌های سوئد نشان می‌دهد که نسل زد (Generation Z) علیرغم مهارت فنی بالا، در برابر هوکس‌ها (Hoaxes) و دستکاری‌های عاطفی در فضای مجازی آسیب‌پذیر هستند. به همین دلیل، استراتژی سوئد بر تقویت تفکر انتقادی و درک الگوریتم‌های پلتفرم‌ها متمرکز شده است.

سوئد همچنین در سطح بین‌المللی برای مقابله با دیس‌اینفورمیشن‌های ناشی از تنش‌های ژئوپلیتیک اخیر فعال بوده و آموزش‌های خود را با استانداردهای اتحادیه اروپا هماهنگ کرده است.  

ژاپن: فرهنگ بوسای و نوآوری‌های رسانه‌ای در آمادگی برای بلایا

در ژاپن، آموزش تاب‌آوری با اصطلاح بوسای (BOSAI) گره خورده است که به معنای مجموعه‌ای از تلاش‌ها برای کاهش ریسک بلایا است.

با توجه به سوابق زلزله‌های ویرانگر، رسانه‌ها در ژاپن نقش آموزگاران حیاتی تاب‌آوری را ایفا می‌کنند.

شبکه NHK World-Japan راهبرد پوشش مشارکتی (Participatory Coverage) را توسعه داده است که در آن رسانه و شهروندان با همکاری یکدیگر، دانش عملی آمادگی در برابر بحران را تولید و منتشر می‌کنند.  

فناوری‌های پیشرفته در خدمت آموزش تاب‌آوری در ژاپن

استفاده از فناوری‌های غوطه‌ورکننده و هوش مصنوعی در ژاپن برای شبیه‌سازی بحران در سطح جهان پیشرو است:

• واقعیت مجازی (VR): توکیو از طریق پروژه Tokyo Virtual Hazard، ویدئوهای ۳۶۰ درجه‌ای تولید کرده است که شهروندان در آن می‌توانند تجربه سیلاب رودخانه‌ای، رانش زمین و طوفان را به صورت مجازی از سر بگذرانند و نحوه صحیح تخلیه را بیاموزند. در برخی مراکز، تئاترهای ۳D VR به نام ۴DOH امکان تجربه همزمان لرزش زمین و آتش‌سوزی را برای گروه‌های ۱۶ نفره فراهم می‌کند تا فرهنگ کمک متقابل (Mutual Assistance) تقویت شود.  

• هوش مصنوعی و داده‌های کلان: سیستم‌هایی مانند Spectee Pro از هوش مصنوعی برای فیلتر کردن اطلاعات موثق از میان هزاران پست در شبکه‌های اجتماعی در زمان وقوع زلزله استفاده می‌کنند تا از انتشارrescue requests جعلی جلوگیری کرده و امدادرسانی را تسریع کنند.  

• گیمیفیکیشن: اپلیکیشن‌های گوشی هوشمند با استفاده از مکانیسم‌های بازی (مانند امتیاز و مراحل)، شهروندان را ترغیب می‌کنند تا به طور مستمر نقشه‌های خطر (Hazard Maps) محله خود را مطالعه کنند.  

نکته کلیدی در مدل ژاپن، گذار از پارادایم پیشگیری مطلق (Disaster Prevention) به سمت کاهش آسیب (Disaster Mitigation) است.

این کشور دریافته است که تکیه بر آموزش‌های سنتی و سخنرانی‌های کلاسی کافی نیست و تنها از طریق تجربه‌های شبیه‌سازی شده و درگیرکننده رسانه‌ای می‌توان پاسخ‌های بدنی و ذهنی شهروندان را در لحظه بحران ارتقا داد.  

تایوان: تاب‌آوری دیجیتال و مبارزه با دیس‌اینفورمیشن

تایوان به دلیل تهدیدات مداوم اطلاعاتی، یکی از پیشرفته‌ترین مدل‌های تاب‌آوری دیجیتال را توسعه داده است.

وزارت امور دیجیتال (MODA) با تمرکز بر چهار حوزه اصلی — توسعه هوش مصنوعی، امنیت سایبری، اقدامات ضد کلاهبرداری و زیرساخت‌های دولت دیجیتال — در تلاش است تا جامعه‌ای نوآور و ایمن بسازد.

تایوان در سال ۲۰۲۳ کتاب سفید سواد رسانه‌ای عصر دیجیتال را منتشر کرد که بر مهارت‌های تشخیص اخبار جعلی در ویدئوهای کوتاه (مانند تیک‌تاک و دوئین) و امنیت داده‌های شخصی تاکید دارد.  

جامعه مدنی تایوان بازوی قدرتمند آموزش تاب‌آوری است. سازمان‌هایی مانند IORG و Doublethink Lab ابزارهایی را برای آموزش تشخیص دستکاری‌های اطلاعاتی به نوجوانان توسعه داده‌اند.

تایوان همچنین بر آموزش معلمان متمرکز شده است تا بتوانند دانش‌آموزان را در برابر محتواهای مروج خودآزاری و پیام‌های مخرب در پلتفرم‌های اجتماعی هدایت کنند.

رویکرد تایوانی بر این اور است که مقابله با دیس‌اینفورمیشن نباید منجر به محدودیت آزادی بیان شود، بلکه باید از طریق “توانمندسازی شناختی” شهروندان صورت گیرد.  

استرالیا: آموزش تاب‌آوری از طریق فناوری‌های ذهن‌آگاهی و مدیریت بحران

استرالیا تاب‌آوری را در دو بعد روانی و فیزیکی از طریق ابزارهای رسانه‌ای مدرن دنبال می‌کند.

در بعد روانی، برنامه Smiling Mind یک الگوی جهانی در استفاده از اپلیکیشن‌ها برای ارتقای سلامت روان دانش‌آموزان و معلمان است. این برنامه که در بیش از ۱۰ هزار مدرسه استرالیا استفاده می‌شود، تمرینات ذهن‌آگاهی را به بخشی از برنامه درسی تبدیل کرده است.  

نتایج ارزیابی برنامه تاب‌آوری روانی Smiling Mind در مدارس (۲۰۲۴)

در بعد مدیریت بحران، پروژه Mt. Resilience یک تجربه واقعیت افزوده (AR) است که توسط شرکت پخش استرالیا (ABC) توسعه یافته است.

این ابزار به مخاطبان اجازه می‌دهد تا از طریق گوشی‌های خود، یک شهر مجازی را کشف کنند که ساکنان آن با استفاده از راهکارهای علمی در برابر آتش‌سوزی‌های جنگلی و طوفان‌های شدید سازگار شده‌اند.

این رویکرد ثابت کرده است که تجربه‌های AR دو برابر بیشتر از محتواهای ویدئویی سنتی باعث درگیری ذهنی مخاطب با موضوع تاب‌آوری می‌شوند.  

نروژ و دانمارک: آموزش تاب‌آوری از طریق ادبیات و رسانه‌های بصری

کشورهای اسکاندیناوی رویکردی بین‌رشته‌ای به آموزش تاب‌آوری دارند.

در نروژ و سوئد، پروژه‌ای به نام Nordic Comics و سلامت روان به دنبال این است که از ظرفیت کتاب‌های مصور (Comics) برای آموزش سلامت روان به دانش‌آموزان استفاده کند.

این پروژه بر این باور است که رسانه‌های بصری به معلمان کمک می‌کنند تا در مورد موضوعات پیچیده و حساس روانی با دانش‌آموزان گفتگو کنند.  

همچنین، پروژه‌هایی مانند Playing for Democracy در منطقه نوردیک-بالتیک، از بازی‌های شبیه‌سازی برای تقویت سواد مدنی دیجیتال و تاب‌آوری در برابر تهدیدات هیبریدی استفاده می‌کنند.

این بازی‌ها سناریوهای واقع‌گرایانه‌ای را شبیه‌سازی می‌کنند که در آن بازیکنان باید دستکاری‌های اطلاعاتی را شناسایی کرده و در شرایط عدم قطعیت، تصمیمات دموکراتیک بگیرند.  

Sesame Workshop: مدل جهانی تاب‌آوری برای کودکان در مناطق جنگی

کارگاه کنجد (Sesame Workshop) یکی از تاثیرگذارترین نهادها در آموزش تاب‌آوری رسانه‌محور برای کودکان در محیط‌های بشردوستانه است.

برنامه Play to Learn که با همکاری کمیته بین‌المللی نجات (IRC) اجرا می‌شود، به بیش از ۳۳ میلیون کودک در ۳۲ کشور که تحت تاثیر تروما و درگیری هستند، دسترسی پیدا کرده است.  

این سازمان از عروسک‌های محبوب (Muppets) به عنوان پیام‌رسان‌های مورد اعتماد استفاده می‌کند تا مفاهیمی مانند مدیریت احساسات بزرگ، حل مسالمت‌آمیز تعارضات و تاب‌آوری روانی را به کودکان آموزش دهد.

در اوکراین، بیش از یک میلیون کودک از طریق برنامه‌های تلویزیونی و خدمات مستقیم، آموزش‌های تاب‌آوری را برای مقابله با استرس جنگ دریافت کرده‌اند.

تحقیقات نشان می‌دهد که تماشای مشترک (Co-viewing) این برنامه‌ها توسط والدین و کودکان، دلبستگی‌های عاطفی را تقویت کرده و به عنوان یک سپر در برابر اثرات مخرب تروما عمل می‌کند.  

نقش هوش مصنوعی و گیمیفیکیشن در آینده آموزش تاب‌آوری

تحول در آموزش تاب‌آوری به شدت تحت تاثیر ادغام هوش مصنوعی و بازی‌وارسازی است.

هوش مصنوعی امکان شخصی‌سازی یادگیری را فراهم می‌کند؛ برای مثال، در پلتفرم‌های یادگیری ریاضی مانند DreamBox، الگوریتم‌ها سطح دشواری را بر اساس عملکرد دانش‌آموز تنظیم می‌کنند تا او را در حالت Flow نگه دارند.

از سوی دیگر، طراحی تجربه‌های آموزشی مقاوم در برابر هوش مصنوعی (AI-resilient learning) بر تقویت شایستگی‌های انسانی مانند تفکر انتقادی، اخلاق و خلاقیت تاکید دارد که هوش مصنوعی نمی‌تواند آن‌ها را به راحتی جایگزین کند.  

گیمیفیکیشن با استفاده از امتیازات، نشان‌ها و جداول امتیازات، یادگیری را از حالت غیرفعال به یک سفر فعال تبدیل می‌کند.

تحقیقات نشان می‌دهد که ادغام گیمیفیکیشن و هوش مصنوعی می‌تواند ماندگاری دانش را تا ۴۵ درصد افزایش دهد، زیرا محتوا به طور مداوم با نیازهای یادگیرنده سازگار می‌شود.

روایت‌گری دیجیتال (Digital Storytelling) نیز به عنوان ابزاری برای بیان تجربیات شخصی و ساخت پیوندهای اجتماعی، نقش حیاتی در تقویت تاب‌آوری جوامع محلی ایفا می‌کند.  

جدول ۳: مقایسه اثربخشی روش‌های مختلف رسانه‌ای در آموزش تاب‌آوری

منبع: تحلیل مطالعات تطبیقی در کشورهای پیشرو (۲۰۲۵).  

تفاوت‌های پداگوژیک در آموزش‌های رسمی و غیررسمی تاب‌آوری

آموزش تاب‌آوری از طریق رسانه‌ها در دو بستر رسمی (مدارس) و غیررسمی (شبکه‌های اجتماعی و گروه‌های همسالان) صورت می‌گیرد.

آموزش رسمی دارای ساختار تعریف شده، اهداف یادگیری مشخص و ارزیابی‌های منظم است. در مقابل، آموزش غیررسمی خودجوش، مادام‌العمر و مبتنی بر تجربه است.

شبکه‌های اجتماعی به عنوان بسترهای آموزش غیررسمی، امکان تبادل سریع دانش و حمایت عاطفی را در زمان بحران فراهم می‌کنند، اما همزمان خطر انتشار دیس‌اینفورمیشن را نیز به همراه دارند.  

تحقیقات در دوران کووید-۱۹ نشان داد که مشارکت در کلاس‌های آنلاین (رسمی) و تعامل در شبکه‌های اجتماعی (غیررسمی) هر دو به عنوان واسطه‌ای بین حمایت اجتماعی و تاب‌آوری روانی عمل کردند.

با این حال، سیستم‌های آموزشی رسمی در آموزش مهارت‌های قرن بیست و یکم اغلب از محیط‌های غیررسمی عقب می‌مانند، که این امر ضرورت استفاده از ظرفیت مازاد شناختی (Cognitive Surplus) جوانان در فضای وب ۲.۰ را برای اهداف آموزشی برجسته می‌کند.  

چالش‌های راهبردی و چشم‌انداز آینده (۲۰۲۵-۲۰۳۰)

مسیر پیش روی آموزش تاب‌آوری رسانه‌محور با چالش‌های پیچیده‌ای روبرو است.

رشد هوش مصنوعی مولد (GenAI) مرز بین حقیقت و جعل را از بین برده است، به طوری که حتی کودکان ۱۱ ساله نیز در تشخیص محتوای تولید شده توسط AI دچار مشکل می‌شوند. همچنین، کاهش اعتماد به نهادهای عمومی و رسانه‌های سنتی، کارایی برنامه‌های آموزشی دولتی را تهدید می‌کند.  

گزارش‌های مجمع جهانی اقتصاد و یونسکو تاکید می‌کنند که تاب‌آوری دیجیتال باید فراتر از مهارت‌های فردی، به یک مسئولیت مشترک تبدیل شود که شامل پلتفرم‌های فناوری، نهادهای مدنی و سیاست‌گذاران است.

در سال‌های آینده، تمرکز بر ایمنی دیجیتال به عنوان یک فرایند مداوم و نه یک هدف ایستا، کلید موفقیت در ساخت جوامع تاب‌آور خواهد بود.

همچنین، نیاز مبرمی به سرمایه‌گذاری در آموزش معلمان و توسعه زیرساخت‌های دیجیتال در کشورهای در حال توسعه وجود دارد تا از تعمیق نابرابری‌های جهانی در تاب‌آوری جلوگیری شود.  

برآیند تحلیل و پیشنهادهای راهبردی

آموزش تاب‌آوری از طریق رسانه‌ها در کشورهای پیشرو به یک استراتژی چندبعدی تبدیل شده است که امنیت ملی، سلامت روان و آمادگی در برابر بلایا را به هم پیوند می‌دهد.

از مدل فنلاندی که بر اعتماد اجتماعی استوار است، تا مدل ژاپنی که از تکنولوژی‌های غوطه‌ورکننده بهره می‌برد، یک الگوی مشترک دیده می‌شود:

رسانه دیگر تنها یک مجرا برای انتقال پیام نیست، بلکه محیطی برای یادگیری فعال و تجربه شبیه‌سازی شده بحران است.

برای ارتقای تاب‌آوری رسانه‌محور، توجه به محورهای زیر ضروری است:

۱. ادغام عرضی در آموزش رسمی: سواد رسانه‌ای و تاب‌آوری نباید به ساعت‌های خاص محدود شوند، بلکه باید در تمام موضوعات درسی (از تاریخ تا علوم) جاری باشند.

۲. بهره‌گیری از فناوری‌های نوظهور: سرمایه‌گذاری بر VR، AR و هوش مصنوعی برای ایجاد تجربه‌های یادگیری عمیق و ماندگار.

۳. تقویت دفاع روان‌شناختی: آموزش شهروندان برای شناسایی و بی‌اثر کردن کارزارهای نفوذ اطلاعاتی با هدف حفظ انسجام اجتماعی.

۴. توسعه مشارکت‌های عمومی-خصوصی: همکاری دولت با پلتفرم‌های دیجیتال و سازمان‌های غیردولتی برای تضمین دسترسی همگانی به ابزارهای تاب‌آوری.

۵. تمرکز بر سلامت روان دیجیتال: استفاده از رسانه‌ها (مانند اپلیکیشن‌های ذهن‌آگاهی) برای پیشگیری از بحران‌های روانی در نسل‌های جوان.

در نهایت، تاب‌آوری یک جامعه در گرو توانایی تک‌تک اعضای آن برای تحلیل انتقادی اطلاعات، مدیریت هیجانات در زمان بحران و استفاده هوشمندانه از فناوری برای کمک به همنوعان است.

رسانه‌ها، اگر به درستی به کار گرفته شوند، قدرتمندترین ابزار برای تبدیل جوامع آسیب‌پذیر به جوامع سازگار و پایدار در برابر طوفان‌های آینده خواهند بود.