فهرست عناوین
تازه‌های جهانی در حوزه تاب‌آوری: از فرد تا جامعه
مهم‌ترین روندها و جدیدترین رویکردهای جهانی در حوزه تاب آوری
تاب‌آوری، که زمانی به عنوان توانایی فرد برای “برگشتن به حالت اولیه” پس از یک شوک تعریف می‌شد، امروزه به یک توانایی “انطباق، رشد و تحول” در مواجهه با چالش‌های مستمر جهانی تبدیل شده است.
در ادامه، مهم‌ترین روندها و جدیدترین رویکردهای جهانی در این حوزه را مشاهده می‌کنید:
گذار از تاب‌آوری فردی به تاب‌آوری اجتماعی و سیستمی
تمرکز اصلی تحقیقات و برنامه‌ریزی‌های جهانی از فرد، به سطح جامعه و سیستم‌های کلان تغییر کرده است:
- تاب‌آوری اجتماعی (Social Resilience): این مفهوم دیگر فقط جمعی از افراد تاب‌آور نیست، بلکه توانایی کل جامعه برای حفظ انسجام، اعتماد، و کارکردهای حیاتی در شرایط بحرانی (مانند پاندمی‌ها، بحران‌های اقتصادی یا بلایای طبیعی) است.
- پنج ستون کلیدی تاب‌آوری اجتماعی: مطالعات جدید بر روی عواملی مانند اقتصاد قدرتمند، محیط زیست سالم، کیفیت بالای زندگی، جامعه منسجم، و حاکمیت مسئولیت‌پذیر به عنوان زیرساخت‌های اصلی تاب‌آوری اجتماعی تأکید می‌کنند.
- تاب‌آوری ملی و حکمرانی: در سطح کلان، مفهوم تاب‌آوری ملی (National Resilience) پس از حوادثی مانند بحران مالی ۲۰۰۸ و تنش‌های ژئوپلیتیک اخیر، بیش از پیش وارد گفتمان‌های سیاسی و امنیتی شده است.
تاب‌آوری اقلیمی و زیرساخت‌های سبز
با توجه به تشدید تغییرات اقلیمی، تاب‌آوری به یک عنصر جدایی‌ناپذیر در مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی تبدیل شده است:
- رویکرد اجتماع‌محور در برابر مخاطرات: رویکردهای نوین مدیریت بحران، بر ارتقاء توانمندی‌های انسانی و مادی جوامع (به‌ویژه جوامع روستایی) برای جذب شوک‌ها و انطباق با کم‌آبی، سیل و سایر مخاطرات اقلیمی تأکید دارند.
- طراحی شهری تاب‌آور: در طراحی فضاهای شهری، استفاده از زیرساخت‌های سبز (مانند پارک‌ها، بام‌های سبز و سیستم‌های زهکشی طبیعی) به عنوان راهکارهایی برای کاهش آسیب‌پذیری شهرها در برابر سیل و تنش‌های حرارتی (گرمای شدید) به شدت مورد توجه قرار گرفته است.
- نوآوری اقلیمی کودک‌محور: سازمان‌هایی مانند یونیسف، به دنبال راه‌حل‌های فناورانه و مقیاس‌پذیر برای حفاظت از سلامت کودکان و تقویت تاب‌آوری سیستم‌های حیاتی (مدارس، مراکز درمانی) در برابر خطرات اقلیمی هستند.
نقش فناوری و رسانه‌ها در تاب‌آوری
تحقیقات جدید نقش دوگانه فناوری را در تاب‌آوری روشن کرده‌اند:
- تقویت‌کننده تاب‌آوری: فناوری‌هایی مانند سیستم‌های هشدار اولیه، شبکه‌های انرژی محلی مبتنی بر بلاکچین، و پلتفرم‌های مربیگری و مشاوره از راه دور، می‌توانند تاب‌آوری فردی و جمعی را تقویت کنند.
- تضعیف‌کننده تاب‌آوری: از سوی دیگر، انتشار اخبار منفی مداوم، اطلاعات نادرست (Disinformation) و مقایسه‌های اجتماعی ناسالم در شبکه‌های اجتماعی، می‌توانند اضطراب و تروما را افزایش داده و تاب‌آوری روانی را تضعیف کنند.
مهارت‌های جدید در تاب‌آوری روانی
در حوزه روانشناسی، تمرکز از صرفاً “قوی بودن” به “انعطاف‌پذیری شناختی و هیجانی” تغییر کرده است:
- تاب‌آوری ذهنی و شناختی: آموزش مهارت‌هایی مانند به چالش کشیدن الگوهای فکری منفی (Catastrophizing) و مدیریت گفت‌وگوی درونی، هسته اصلی برنامه‌های تاب‌آوری شده است.
- همدلی و سرمایه اجتماعی: درک این نکته که همدلی و شبکه‌های اجتماعی قوی منابع کلیدی تاب‌آوری هستند، به شدت مورد تأکید است. کتاب‌خوانی و روایت‌درمانی نیز به عنوان ابزاری برای گسترش شناختی و کاهش احساس انزوا مطرح می‌شوند.
- رفع انگ اجتماعی: یکی از بزرگترین چالش‌ها، رفع انگ (Stigma) درخواست کمک روانی در محیط‌های سنتی و سازمانی است که اثربخشی برنامه‌های تاب‌آوری را افزایش می‌دهد.
جمع‌بندی
در دنیای امروز، تاب‌آوری دیگر یک شانس یا یک ویژگی ذاتی نیست، بلکه یک نیاز حیاتی و مهارتی آموختنی است که از طریق سرمایه‌گذاری در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی تقویت می‌شود تا جوامع بتوانند با تغییرات، سازگار شده و از دل بحران‌ها رشد کنند.
