فهرست عناوین
- تقویت همبستگی بین نسلی برای رفاه پایدار؛ چشم‌انداز مددکاری اجتماعی در ۲۰۲۵
- مقدمه: ضرورت بازتعریف روابط نسلی در عصر ناپایداری
- درک مفهوم «همبستگی بین نسلی»
- مددکاری اجتماعی و معماری رفاه پایدار
- تقویت همبستگی بین نسلی: استراتژی‌های عملی برای مددکاران
- نتیجه‌گیری: مددکاری اجتماعی؛ پل ارتباطی میان گذشته و آینده
تقویت همبستگی بین نسلی برای رفاه پایدار؛ چشم‌انداز مددکاری اجتماعی در ۲۰۲۵
مقدمه: ضرورت بازتعریف روابط نسلی در عصر ناپایداری
روز جهانی مددکاری اجتماعی ۲۰۲۵ (The World Social Work Day 2025) با شعار «تقویت همبستگی بین نسلی برای رفاه پایدار» (Strengthening Intergenerational Solidarity for Enduring Wellbeing) فرصتی را فراهم می‌آورد تا جامعه جهانی بر اهمیت پیوندهای اجتماعی، تبادل منابع و مسئولیت مشترک میان نسل‌ها در مواجهه با چالش‌های پیچیده قرن بیست و یکم تأکید کند.
این شعار که توسط فدراسیون جهانی مددکاران اجتماعی (IFSW) انتخاب شده، بر این باور استوار است که برای دستیابی به رفاه پایدار و عدالت اجتماعی، نسل‌ها باید از یکدیگر بیاموزند، از یکدیگر حمایت کنند و منابع را به گونه‌ای عادلانه مدیریت نمایند که آینده نسل‌های آتی به خطر نیفتد.
مددکاری اجتماعی، به عنوان یک حرفه مبتنی بر اصول حقوق بشر و عدالت اجتماعی، در قلب این تلاش‌ها قرار دارد. این مقاله به بررسی ابعاد این شعار، نقش مددکاران در ایجاد این همبستگی و چگونگی پیوند آن با مهم‌ترین بحران زمان ما یعنی تغییرات اقلیمی می‌پردازد.
درک مفهوم «همبستگی بین نسلی»
تعریف و اهمیت
همبستگی بین نسلی فراتر از صرف احترام به بزرگ‌ترها یا مراقبت از کودکان است؛ این مفهوم بیانگر یک مشارکت متقابل و دوطرفه بین نسل‌های مختلف (کودکان، جوانان، میانسالان، سالمندان) است که بر اساس عدالت و انصاف بنا شده است.
این همبستگی به معنای درک این نکته است که اقدامات هر نسل بر کیفیت زندگی نسل‌های پیشین و پسین تأثیر مستقیم دارد.
در حوزه مددکاری اجتماعی، همبستگی بین نسلی دو کارکرد اصلی دارد:
انتقال منابع: شامل انتقال خرد، مهارت‌های سنتی، حافظه جمعی و حمایت‌های عاطفی از نسل‌های مسن‌تر به جوان‌تر.
مسئولیت‌پذیری اجتماعی: شامل مدیریت منابع طبیعی، مبارزه با نابرابری‌های ساختاری و حفاظت از حقوق بشر توسط نسل کنونی برای حفظ کرامت و فرصت‌های نسل‌های آینده.
چالش‌های جهانی برهم‌زننده همبستگی
برخی از روندهای جهانی، این همبستگی را تهدید می‌کنند:
سالمندی جمعیت: در بسیاری از کشورها، افزایش نسبت افراد مسن و کاهش زاد و ولد، فشار اقتصادی و مراقبتی را بر نسل‌های فعال اقتصادی افزایش می‌دهد.
شکاف دیجیتالی: دسترسی نابرابر به فناوری، شکاف دانش و ارتباط را بین نسل‌ها عمیق‌تر می‌کند.
بحران‌های اقتصادی: رقابت بر سر منابع محدود (اشتغال، مسکن) اغلب جوانان و سالمندان را در مقابل یکدیگر قرار می‌دهد.
تغییرات اقلیمی: بزرگ‌ترین تهدید برای همبستگی بین نسلی است، زیرا نسل کنونی با مصرف بی‌رویه منابع، بارِ زیست‌محیطی سنگینی را به نسل‌های آینده تحمیل می‌کند.
مددکاری اجتماعی و معماری رفاه پایدار
رفاه پایدار (Enduring Wellbeing) نه تنها به معنای برآورده شدن نیازهای کنونی افراد و گروه‌ها است، بلکه شامل توانایی نظام‌های اجتماعی برای ادامه حیات و ارائه خدمات ضروری بدون به خطر انداختن قابلیت نسل‌های آینده در تأمین نیازهای خود است.
مددکاری اجتماعی سبز (Green Social Work)
برای اولین بار در تاریخ، مددکاری اجتماعی به طور گسترده‌ای نقش خود را فراتر از مرزهای اجتماعی-اقتصادی به سمت حوزه عدالت محیط زیستی گسترش داده است.
این حرفه اکنون تصدیق می‌کند که سلامت انسان‌ها و جوامع (رفاه) به طور جدایی‌ناپذیری با سلامت سیاره (پایداری) مرتبط است.
نقش مددکاران اجتماعی در این زمینه شامل موارد زیر است:
تسهیل گفتگوی بین نسلی در مورد اقلیم: کمک به نسل‌های جوان که اغلب نگران میراث اقلیمی هستند و نسل‌های مسن‌تر که دارای خرد سنتی در مورد مدیریت منابع هستند، برای یافتن راه‌حل‌های مشترک.
حمایت از قربانیان بحران‌های اقلیمی: پس از حوادث طبیعی (سیل، خشکسالی)، مددکاران با ارائه حمایت‌های روانی-اجتماعی، تسهیل دسترسی به سرپناه و بازسازی جامعه محلی، آسیب‌پذیری افراد را کاهش می‌دهند.
آموزش و آگاهی‌رسانی: توانمندسازی جوامع محلی برای اجرای شیوه‌های پایدار زندگی، مانند کشاورزی ارگانیک، مصرف بهینه و کاهش ردپای کربن.
لابی‌گری برای عدالت اقلیمی: مبارزه با نابرابری‌های اقلیمی که گروه‌های آسیب‌پذیر (مانند جوامع کم‌درآمد و بومی) را بیش از دیگران تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ادغام توسعه پایدار (SDGs) در عمل مددکاری
مددکاران اجتماعی به عنوان مجریان خط مقدم، ابزارهای اصلی برای تحقق اهداف توسعه پایدار (SDGs) سازمان ملل هستند. شعار همبستگی بین نسلی به طور مستقیم با چندین هدف کلیدی مرتبط است:
SDG 1 (ریشه‌کنی فقر): تضمین اینکه سیاست‌های کاهش فقر، فرصت‌های عادلانه‌ای را برای همه سنین فراهم می‌کند.
SDG 10 (کاهش نابرابری): از بین بردن نابرابری‌های درون و بین کشورها، که اغلب از طریق شکاف‌های نسلی تشدید می‌شوند.
SDG 13 (اقدام اقلیمی): تعبیه ملاحظات اقلیمی در برنامه‌ریزی‌های اجتماعی و اقتصادی برای تضمین پایداری.
تقویت همبستگی بین نسلی: استراتژی‌های عملی برای مددکاران
برای محقق شدن شعار روز جهانی ۲۰۲۵، مددکاران اجتماعی باید استراتژی‌های زیر را به کار گیرند:
مدل‌های حمایتی دوسویه (Reciprocal Models)
به جای مدل‌های سنتی که در آن یک نسل صرفاً “مراقب” دیگری است (مثلاً نسل جوان مراقب سالمندان)، مددکاران باید مدل‌هایی را تسهیل کنند که در آن تبادل منافع وجود دارد:
برنامه‌های راهنمایی معکوس (Reverse Mentoring): جوانان مهارت‌های دیجیتالی را به سالمندان آموزش می‌دهند و سالمندان، تجربه زندگی، مهارت‌های اجتماعی یا فنی سنتی خود را به جوانان منتقل می‌کنند.
مراکز چندمنظوره بین نسلی: طراحی فضاهای اجتماعی که در آن فعالیت‌ها به گونه‌ای برنامه‌ریزی شوند که حضور و تعامل کودکان، جوانان و سالمندان را تشویق کند (مانند زمین بازی‌های مشترک یا کلاس‌های هنری ترکیبی).
سیاست‌گذاری مشارکتی و میانجی‌گری تعارضات
مددکاری اجتماعی باید اطمینان حاصل کند که صدای نسل‌های مختلف در سیاست‌گذاری‌های عمومی و مدیریت منابع شنیده شود. مهم‌تر اینکه، مددکاران در این حوزه نقش میانجی‌گر را ایفا می‌کنند تا اختلافات منافع بین گروه‌های سنی را حل کنند.
میانجی‌گری در تخصیص منابع: مددکاران اجتماعی می‌توانند نقش یک واسط بی‌طرف را در تعارضات مربوط به تخصیص بودجه و منابع (مانند بودجه‌های بازنشستگی در مقابل سرمایه‌گذاری در آموزش) ایفا کنند. این نقش شامل تسهیل گفتگو و کمک به نسل‌ها برای درک نیازها و محدودیت‌های متقابل است.
حمایت‌گری (Advocacy) و صدای نسل‌های آینده: مددکاران اجتماعی باید مدافعان قدرتمندی برای گنجاندن نمایندگان جوان در کمیته‌های توسعه شهری، شوراهای محیط زیست و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی باشند تا از نادیده گرفته شدن حقوق آن‌ها جلوگیری شود.
حل تعارضات ارزشی: در جوامعی که تفاوت‌های ارزشی یا فرهنگی بین نسل‌ها بالاست، مددکاران می‌توانند با استفاده از تکنیک‌های میانجی‌گری اجتماعی، فضایی امن برای گفتگو ایجاد کرده و راهکارهای مشترک و احترام‌آمیز پیدا کنند.
مهارت‌های نوظهور در آموزش مددکاری
آموزش مددکاری اجتماعی باید با محوریت موضوعات پایداری و بین نسلی به‌روز شود. دوره‌های درسی باید شامل:
اخلاق زیست‌محیطی و رفاه: درک پیامدهای اخلاقی تصمیمات ما بر اکوسیستم و نسل‌های آینده.
مدیریت بحران‌های اقلیمی: تکنیک‌های مقابله با اضطراب اقلیمی و مداخلات پس از فاجعه.
ترویج خرد بومی و سنتی: بهره‌گیری از دانش جوامع بومی و سنتی در مورد تاب‌آوری و مدیریت پایدار منابع طبیعی.
نتیجه‌گیری: مددکاری اجتماعی؛ پل ارتباطی میان گذشته و آینده
شعار «تقویت همبستگی بین نسلی برای رفاه پایدار» در روز جهانی مددکاری اجتماعی ۲۰۲۵ بیش از یک شعار، یک نقشه راه است.
در دورانی که چالش‌های جهانی (تغییرات اقلیمی، نابرابری‌های اقتصادی، بحران‌های سلامت) مرزهای سنتی جامعه‌شناسی را درنوردیده‌اند، مددکاران اجتماعی به عنوان تسهیل‌کنندگان اصلی عمل می‌کنند.
با تمرکز بر همبستگی بین نسلی، مددکاران نه تنها به بازسازی پیوندهای آسیب‌دیده اجتماعی کمک می‌کنند، بلکه یک مدل عملی برای حکمرانی عادلانه منابع و مسئولیت‌ها ارائه می‌دهند.
تنها از طریق کار مشترک و انتقال متقابل دانش و مسئولیت میان نسل‌ها است که می‌توانیم به هدف نهایی مددکاری اجتماعی دست یابیم: یعنی ایجاد یک جهان عادلانه، ایمن و پایدار برای همگان، در حال و آینده.
مددکاری اجتماعی، امروز صدای نسل‌های آینده در تصمیمات امروز ماست.
