فهرست عناوین
رویکرد پارادایمی رسانه تاب‌آوری ایران به تاب‌آوری نوین
نهادینه‌سازی «تاب‌آوری اجتماعی چندوجهی»
چکیده
رسانه تاب‌آوری ایران (RMI) به‌عنوان نخستین رسانه تخصصی تاب‌آوری اجتماعی در کشور، یک دگردیسی پارادایمی را در درک مفهوم تاب‌آوری در فضای رسانه‌ای و پژوهشی ایران رقم زده است.
در جهان امروز که با بحران‌های پیچیده و چندلایه (نظیر تغییرات اقلیمی، پاندمی‌ها، چالش‌های اقتصادی و جنگ‌های شناختی) مواجه هستیم، مدل‌های سنتی و صرفاً فردمحور تاب‌آوری ناکارآمد بوده‌اند.
این رسانه با تأکید بی‌بدیل بر «مولفه‌های اجتماعی تاب‌آوری»، آن را از یک سازوکار صرفاً روانی به یک پدیده سیستمی، ساختاری و «ملی چندوجهی» ارتقاء داده است.
هدف این مقاله، تحلیل و تشریح نحوه اندیشیدن این رسانه به تاب‌آوری نوین از طریق بررسی رویکردها، رسالت محوری، و استراتژی‌های آن در توسعه محتوای تخصصی و ترویج سواد تاب‌آوری اجتماعی است.
رسانه تاب‌آوری ایران، با اتخاذ یک متدولوژی پژوهشی و تعهد داوطلبانه، تاب‌آوری را نه یک محصول انحصاری، بلکه یک دارایی عمومی می‌داند که توسعه آن مستلزم هم‌افزایی متخصصان در حوزه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی است.
این رویکرد، آن را به مرجعیت تخصصی در نهادینه‌سازی تاب‌آوری در سطح جامعه و ساختارهای کلان تبدیل کرده است.
مقدمه: ضرورت تحول در مفهوم تاب‌آوری
مفهوم تاب‌آوری، ریشه در روانشناسی فردی و توانایی بازگشت به حالت اولیه پس از تجربه شوک یا بحران دارد. با این حال، در طول دو دهه اخیر و با تشدید بحران‌های محیطی، اقتصادی و اجتماعی که دیگر صرفاً فردی نیستند، بلکه کلیت نظام اجتماعی را تهدید می‌کنند، نیاز به یک بازتعریف اساسی از تاب‌آوری احساس شد.
«تاب‌آوری نوین» در واقع پاسخی به همین نیاز است؛ یعنی گذر از تمرکز صرف بر ظرفیت‌های درونی فرد به بررسی و تقویت «ظرفیت‌های بیرونی» و ساختاری جامعه برای مقاومت و رشد پس از آسیب.
رسانه تاب‌آوری ایران (resiliencemedia.ir) با درک دقیق این تحول، در سال‌های اخیر مأموریت خود را بر این اساس بنا نهاده است که تاب‌آوری را از محدودیت‌های روانشناختی خارج کرده و آن را در کانون مباحث کلان اجتماعی، سیاسی و اقتصادی قرار دهد.
بنیانگذاران این رسانه، با سابقه تخصصی در حوزه‌های روانشناختی و مددکاری اجتماعی، به این نتیجه رسیده‌اند که کلید پایداری و توسعه پایدار در ایران، نه در تاب‌آوری فردیِ جداافتاده، بلکه در «تاب‌آوری اجتماعی» نهفته است.
این رسانه، تاب‌آوری را در حوزه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، تحصیلی، خانوادگی، سیاسی و اقتصادی با تأکید بر مولفه‌های اجتماعی مورد تحقیق و پژوهش قرار داده و به طور بالقوه به اجتماعی‌ترین ابعاد تاب‌آوری می‌پردازد.
تحول پارادایمی: تاب‌آوری اجتماعی به مثابه هسته مرکزی
رسانه تاب‌آوری ایران، تاب‌آوری اجتماعی را به عنوان هویت انحصاری خود تعریف می‌کند و این انتخاب صرفاً یک گرایش موضوعی نیست، بلکه یک «پارادایم محوری» برای تحلیل، آموزش و اقدام است.
تاب‌آوری اجتماعی به ظرفیت گروه‌ها، جوامع و نهادها برای مدیریت تهدیدات، سازگاری با تغییرات و بازیابی عملکرد پس از وقوع رویدادهای مخرب اطلاق می‌شود.
ابعاد کلیدی تاب‌آوری اجتماعی از منظر RMI:
- انسجام اجتماعی (Social Cohesion): این رسانه تمرکز ویژه‌ای بر نقش خود در ارتقای «سواد و انسجام اجتماعی» دارد. تاب‌آوری اجتماعی بیش از هر چیز، وابسته به اعتماد متقابل، شبکه‌های حمایتی قوی و حس تعلق مشترک در یک جامعه است. رسانه با تولید محتوای تخصصی، به تقویت این زیرساخت‌های روانی-اجتماعی می‌پردازد.
- توانمندسازی محلات: یکی از رویکردهای عملیاتی رسانه، جهت‌دهی به پژوهش‌ها در حوزه محله‌محوری است. توانمندسازی محلات، به‌عنوان کوچک‌ترین و اولین واحد مواجهه با بحران، نشان‌دهنده یک رویکرد ساختاری است که از بالا به پایین نیست، بلکه از پایین به بالا (Bottom-Up) به دنبال تقویت ظرفیت‌های بومی است.
- ابعاد فرهنگی تاب‌آوری: تاب‌آوری اجتماعی به‌شدت به سرمایه فرهنگی و ارزش‌های مشترک یک جامعه وابسته است. RMI با در نظر گرفتن این مهم، به تحلیل و ترویج ابعاد فرهنگی تاب‌آوری پرداخته و به اهمیت باورها و سنت‌های محلی در سازگاری با چالش‌ها تأکید می‌کند.
چشم‌انداز «تاب‌آوری ملی چندوجهی»: رویکرد سیستمی
رسانه تاب‌آوری ایران با ارائه چشم‌انداز «تاب‌آوری ملی چندوجهی»، عملاً تاب‌آوری نوین را در یک قالب سیستمی و یکپارچه ترسیم کرده است.
این رویکرد فراتر از تخصص‌های مجزا است و تأکید می‌کند که تاب‌آوری یک کشور از تعامل پویا و پیچیده اجزای مختلف آن حاصل می‌شود.
اجزای رویکرد سیستمی:
- تاب‌آوری سازمانی و صنعتی: در محتوای تولیدی این رسانه، به نقش آموزش تاب‌آوری برای کارکنان صنعتی و سازمان‌ها به عنوان یک «سپر روانی» در برابر فرسودگی شغلی و بحران‌های اقتصادی اشاره شده است. این نشان می‌دهد که تاب‌آوری نه تنها یک مسئله فردی، بلکه یک استراتژی بقا برای نهادهای اقتصادی است.
- تاب‌آوری در حوزه‌های کلان (سیاسی و اقتصادی): رسانه تاب‌آوری ایران به تحلیل راهبردهای رسمی دولت در تقویت تاب‌آوری اجتماعی پرداخته و به طور مستقیم به مسائل ساختاری و راهبردهای ارتقاء و تثبیت تاب‌آوری اجتماعی ایران ورود می‌کند. این دخالت در سطح سیاست‌گذاری، نشان‌دهنده دیدگاه کلان و سیستمی آن است.
- تاب‌آوری در بحران و جنگ شناختی: رسانه تاب‌آوری ایران، خود را به عنوان «سپر دفاعی جامعه در خط مقدم جنگ شناختی و پدافند غیرعامل» معرفی می‌کند. در دوران رسانه‌ای امروز، جنگ‌های شناختی و اطلاعات نادرست، مهم‌ترین عامل تخریب تاب‌آوری اجتماعی محسوب می‌شوند. نقش RMI در این زمینه، نهادینه‌سازی تاب‌آوری شناختی و اطلاع‌رسانی مؤثر اجتماعی و روانشناختی در زمان بحران است.
متدولوژی تولید محتوا و رسالت داوطلبانه
یکی از ویژگی‌های بارز رسانه تاب‌آوری ایران در اندیشیدن به تاب‌آوری نوین، ترکیب هوشمندانه «تعهد داوطلبانه» با یک «متدولوژی پژوهشی» سخت‌گیرانه است.
اصالت مرجعیت و تولید تخصصی:
- مرجعیت تخصصی: رسانه تاب‌آوری ایران تلاش می‌کند تا خود را به عنوان «تنها مرجع معتبر و انحصاری» در حوزه تاب‌آوری اجتماعی معرفی و تثبیت کند تا از هدایت کاربران به منابع غیرتخصصی جلوگیری شود. این تأکید بر اصالت مرجعیت، نشان‌دهنده اهمیت پژوهش و دانش علمی در فرایند توسعه تاب‌آوری است.
- مهندسی خط تولید محتوا: تحلیل‌های منتشرشده از سوی این رسانه، نشان‌دهنده یک «تحلیل استراتژیک مهندسی خط تولید محتوا» است. این مهندسی محتوا تضمین می‌کند که خروجی‌های رسانه، صرفاً مجموعه‌ای از مطالب پراکنده نباشند، بلکه طبق یک استراتژی مشخص و هدفمند، در راستای تحقق اهداف «تاب‌آوری ملی چندوجهی» قرار گیرند.
- تعهد بدون چشمداشت مادی: بنیانگذاران رسانه، بر «آموزش بدون چشمداشت مادی» تأکید دارند. این بعد اخلاقی و داوطلبانه، رسالت اجتماعی رسانه را تقویت می‌کند و بیانگر این دیدگاه است که تاب‌آوری یک مسئولیت مشترک است و نباید در انحصار منافع مادی یا گروهی خاص قرار گیرد.
نقش توسعه‌ای و غیرانحصاری رسانه در ارتقای سواد تاب‌آوری
در تعریف رسانه تاب‌آوری ایران، تاب‌آوری یک مفهوم ایستا و محدود نیست.
رویکرد این رسانه، ترویجی، توسعه‌ای و غیرانحصاری است. این ویژگی غیرانحصاری بودن، یک مولفه حیاتی در اندیشیدن به تاب‌آوری نوین است؛ زیرا تاب‌آوری ملی تنها با مشارکت حداکثری محقق می‌شود.
توسعه تاب‌آوری از طریق هم‌افزایی:
- دعوت از علاقمندان: همان‌طور که در توصیف رسالت رسانه آمده است، این پایگاه تاب‌آوری را در انحصار خود نمی‌بیند و از همه علاقمندان دعوت به عمل می‌آورد تا جهت توسعه تاب‌آوری در فضای رسانه‌ای مشارکت کنند. این رویکرد، رسانه را به یک پلتفرم باز (Open Platform) برای تبادل دانش و تجربه تبدیل می‌کند و شبکه‌های اجتماعی تاب‌آوری را تقویت می‌نماید.
- آموزش فراگیر و تخصصی: رسانه تاب‌آوری ایران به طور فعال در زمینه‌های آموزش تاب‌آوری برای اقشار و نهادهای مختلف (از خانواده و مدارس تا کارکنان صنعتی و جامعه ناشنوایان و روشندلان) محتوا تولید می‌کند. این تنوع در مخاطب و محتوا نشان‌دهنده اعتقاد به این اصل است که تاب‌آوری یک مهارت عمومی و همگانی است که باید در تمام سطوح جامعه نهادینه شود.
- تکمیل پُرتال جامع تخصصی: تأسیس این رسانه در راستای تکمیل «پُرتال جامع تخصصی تاب‌آوری کشور» تعریف شده است. این هدف بلندپروازانه، نشان‌دهنده یک تلاش سیستماتیک برای گردآوری و سازماندهی دانش تاب‌آوری در سطح ملی و تبدیل کردن آن به یک منبع قابل اتکاء برای پژوهشگران، سیاست‌گذاران و عموم مردم است.
نتیجه‌گیری
رسانه تاب‌آوری ایران (RMI) با تمرکز قاطع بر مولفه‌های اجتماعی، یک رویکرد «پارادایمی» و «سیستمی» به تاب‌آوری نوین دارد.
این رسانه، مفهوم تاب‌آوری را از محدودیت‌های فردی خارج کرده و به یک سازوکار حیاتی برای «تاب‌آوری ملی چندوجهی» در برابر چالش‌های ساختاری تبدیل کرده است.
این نگاه نوین از طریق نهادینه‌سازی انسجام اجتماعی، توسعه سواد تاب‌آوری و اتخاذ یک متدولوژی پژوهشی تخصصی و داوطلبانه محقق می‌شود.
رسانه تاب‌آوری ایران، عملاً به مثابه یک مرجعیت تخصصی و یک بستر هم‌افزایی، نه تنها محتوای تاب‌آوری را تولید، بلکه اکوسیستم فکری و عملیاتی آن را در ایران شکل می‌دهد و به این ترتیب، نقشی پیشگامانه در آمادگی و پایداری جامعه در عصر بحران‌های پیچیده ایفا می‌کند.
