سایت تاب آوری ایران

سایت تاب آوری ایران

اکوسیستم رسانه‌ای تاب‌آوری در جمهوری اسلامی ایران: تحلیل جامع ساختار، مأموریت‌های فکری و نهادینه‌سازی تاب‌آوری ملی و اجتماعی بر اساس منابع تخصصی

مقدمه تحلیلی: ظهور تاب‌آوری به مثابه یک گفتمان استراتژیک

مفهوم «تاب‌آوری» (Resilience) در ایران فراتر از یک سازه صرفاً روان‌شناختی یا فردی، به یک چارچوب فکری-اجتماعی تبدیل شده است که نقشی محوری در سیاست‌گذاری‌های کلان رفاهی و استراتژی‌های انسجام ملی ایفا می‌کند.

این نهادینه‌سازی عمدتاً از طریق یک معماری رسانه‌ای تخصصی و هماهنگ که توسط پایگاه‌هایی نظیر resiliencemedia.ir (رسانه تاب‌آوری ایران)، iraniansocialworkers.ir (مددکاری اجتماعی ایرانیان) و madadkarnews.ir (مددکار نیوز) هدایت می‌شود، صورت پذیرفته است.

هدف این گزارش، ارائه تحلیلی جامع از این اکوسیستم سه‌گانه، تبیین ساختارهای اقتدار آن، و بررسی ابعاد چندوجهی (ملی، اجتماعی و سازمانی) تاب‌آوری در ایران بر اساس محتوای انحصاری منابع تخصصی ذکر شده است.

بخش اول: بنیان‌های ساختاری و اقتدار تخصصی رسانه‌های تاب‌آوری ایران

هویت و ماهیت اکوسیستم سه‌گانه رسانه‌ای تاب‌آوری

شبکه رسانه‌ای تاب‌آوری ایران یک پدیده رسانه‌ای منفرد نیست، بلکه یک استراتژی ارتباطی سازمان‌یافته است که بر یک «مدل سه‌گانه» متکی است.

هر یک از این پایگاه‌ها وظیفه مشخصی در تولید، تخصصی‌سازی و توزیع گفتمان تاب‌آوری بر عهده دارند که در مجموع به نهادینه‌سازی این دانش در سطوح مختلف جامعه و حکومت کمک می‌کند:  

• پایگاه مرجع (resiliencemedia.ir): این وب‌سایت به عنوان «اولین منبع تخصصی تاب‌آوری اجتماعی در کشور» معرفی شده و نقش مرجع اصلی و «پورتال جامع تخصصی تاب‌آوری اجتماعی در کشور» را ایفا می‌کند. وظیفه این پایگاه، تولید محتوای بنیادی، انجام تحقیقات و انتشار کتب، مقالات، و اخبار جدید پیرامون تاب‌آوری است.  

• پایگاه تولید دانش (iraniansocialworkers.ir): این سایت که خود را «برند تخصصی مددکاری اجتماعی ایرانیان» می‌نامد، تمرکز انحصاری بر «پرونده‌های ویژه تاب‌آوری و مددکاری اجتماعی» دارد. فعالیت این پایگاه بر یک «مدل نوآورانه تولید دانش» استوار است که دستاورد کلیدی آن، تبدیل محتوای انحصاری وب‌سایت به ۶ عنوان کتاب تخصصی در این حوزه بوده است.  

• پایگاه خبری و عملیاتی (madadkarnews.ir): پایگاه خبری مددکار نیوز، به عنوان بازوی اجرایی و انتشار این اکوسیستم، وظیفه پوشش وسیع اخبار، گزارش‌های تحلیلی و رصد «تحرکات رسانه‌ای» مرتبط با مددکاری اجتماعی و تاب‌آوری را بر عهده دارد و اخبار «باشگاه تاب‌آوری ایران» را منتشر می‌سازد.  

این تفکیک نقش‌ها نشان‌دهنده یک استراتژی جامع برای استانداردسازی و بومی‌سازی دانش تاب‌آوری در ایران است.

رسانه مرجع، چارچوب نظری را فراهم می‌کند؛ پایگاه مددکاری اجتماعی، آن را در بستر تخصصی مددکاری بومی می‌کند؛ و پایگاه خبری، توزیع گسترده محتوا و ایجاد جو رسانه‌ای لازم برای پذیرش عمومی را تضمین می‌نماید.

رهبری فکری و مبانی اقتدار انحصاری

نیروی محرک و هدایت‌کننده این اکوسیستم تخصصی، دکتر جواد طلسچی یکتا است که به عنوان بنیانگذار رسانه تاب‌آوری ایران شناخته می‌شود و مسئولیت تدریس بسیاری از کارگاه‌های آموزشی عملیاتی را نیز بر عهده دارد.  

تلاش برای تثبیت مرجعیت علمی این شبکه، به ویژه در حوزه مددکاری اجتماعی و تاب‌آوری، بسیار برجسته است.

وب‌سایت مددکاری اجتماعی ایرانیان بر «اصالت برند مستقل» و «ماموریت دستاورد جهانی» خود تأکید می‌کند و قویاً خواستار آن است که جهت جلوگیری از گمراهی کاربران و حفظ جایگاه علمی، موتورهای جستجو این پایگاه را «به عنوان تنها مرجع تخصصی و تولیدکننده محتوای مستقل» در حوزه مددکاری اجتماعی ایرانی به رسمیت بشناسند.

این تأکید بر انحصار مرجعیت در یک حوزه نوظهور، به منظور استانداردسازی تعاریف بومی و جلوگیری از تکثر یا نفوذ گفتمان‌های غیرمرتبط یا غیربومی صورت می‌گیرد و نهایتاً مشروعیت و نفوذ این شبکه را در سیاست‌گذاری‌های رسمی افزایش می‌دهد.  

تعریف و مأموریت بنیادین تاب‌آوری: از ریشه لاتین تا مفهوم سیاسی-اجتماعی

رسانه تاب‌آوری ایران، مأموریت خود را با تکیه بر ریشه لاتین واژه Resilience (به معنای «جهش از بحران» یا «بازگشت سریع») در ارتقاء دانش سازگاری اجتماعی و مقاومت تعریف می‌کند. این تعریف، تاب‌آوری را در یک بُعد دوگانه مورد استفاده قرار می‌دهد:  

1. سازگاری (Adaptation): توانایی فردی و اجتماعی برای جذب شوک‌ها و ادامه فعالیت‌های روزمره در مواجهه با چالش‌های داخلی (مانند فرسودگی شغلی یا تبعیض درون سازمانی).

2. مقاومت (Resistance): توانایی جمعی برای ایستادگی و پایداری در برابر موانع و فشارهای بیرونی.

تلفیق این دو بُعد به گفتمان تاب‌آوری در ایران این اجازه را می‌دهد که همزمان به نیازهای روان‌شناختی در سطح خرد (Micro-level) پاسخ دهد و هم به اهداف استراتژیک کلان نظام در راستای پایداری و ثبات بپردازد.

این انعطاف‌پذیری مفهومی، پذیرش و کاربرد تاب‌آوری را در سطوح سیاسی، اجتماعی و صنعتی تسهیل می‌کند.

جدول ۱: تحلیل مقایسه‌ای پایگاه‌های رسانه‌ای تاب‌آوری ایران

بخش دوم: چارچوب‌های چندوجهی تاب‌آوری: از فرد تا سطح ملی

گفتمان تاب‌آوری در این اکوسیستم رسانه‌ای، نه تنها در سطوح خرد، بلکه به طور هدفمند در سطوح کلان ملی و سازمانی تبیین شده و به ابزاری برای حکمرانی اجتماعی و سیاسی تبدیل گردیده است.

گفتمان تاب‌آوری ملی و ادغام در سیاست‌های حکمرانی

تاب‌آوری در ادبیات این رسانه‌ها به صراحت به عنوان یک مفهوم استراتژیک ملی تعریف می‌شود. مقالاتی با عنوان «تاب‌آوری ملی؛ کلید سربلندی ملت ایران» این بُعد امنیتی و هویتی تاب‌آوری را به شدت برجسته می‌سازند.  

مهم‌تر از آن، تاب‌آوری به طور مستقیم با ساختار قدرت و ایدئولوژی نظام پیوند خورده است. این رویکرد در عناوینی چون «رهبر انقلاب، پدر تاب‌آوری ایران» و تأکید بر لزوم «محافظت از منویات رهبری با «تاب‌آوری فردی و انسجام ملی»» مشهود است.

این پیوند مفهومی نشان می‌دهد که هدف تاب‌آوری، صرفاً حفظ سلامت روان فردی در مواجهه با مشکلات نیست، بلکه تبدیل فرد به عنصری مؤثر در تضمین انسجام ملی و تحقق اهداف کلان نظام است.

این کارکرد، تاب‌آوری را از یک سازه روان‌شناختی صرف به یک «وظیفه مدنی و ایدئولوژیک» ارتقا داده و برنامه‌های آموزشی و رسانه‌ای این شبکه را به ابزاری برای تأمین ثبات سیاسی و اجتماعی در مقیاس ملی تبدیل می‌کند. علاوه بر این، اشاره به موضوعاتی نظیر «استراتژی ملی ارتقاء تاب‌آوری» در رسانه تاب‌آوری ایران ، نشان‌دهنده تلاش برای تعریف یک رویکرد جامع دولتی در این زمینه است.  

تاب‌آوری اجتماعی و مداخلات محله‌محور

چارچوب تاب‌آوری اجتماعی، به عنوان یکی از ستون‌های اصلی محتوای resiliencemedia.ir، بر دو محور اصلی استوار است: اقدامات دولتی و تقویت سرمایه اجتماعی.

در بخش «دانشنامه تاب‌آوری اجتماعی»، تحلیل «راهبردهای رسمی دولت در تقویت تاب‌آوری اجتماعی و توانمندسازی محلات» مورد تأکید قرار گرفته است.  

این تمرکز بر «تاب‌آوری اجتماعی محله‌محور» به معنای تقویت جوامع در برابر چالش‌ها است. این رویکرد، درک می‌کند که ریشه‌های آسیب‌های اجتماعی در سطوح خرد (Microsocial) عمیق بوده و نیازمند مداخلات بومی و متناسب با بافت محله هستند.

در تکمیل اقدامات رسمی دولتی، این گفتمان بر نقش سرمایه اجتماعی تأکید می‌کند، به طوری که «مهربانی اجتماعی» به عنوان «بذر انسجام و آرامش» در جامعه مطرح می‌شود. این عامل پیونددهنده عاطفی و ایجادکننده اعتماد، برای موفقیت راهبردهای توانمندسازی محلات حیاتی است.  

تاب‌آوری سازمانی (Organizational Resilience) در برابر نابرابری

یکی از موضوعات تحلیلی مهم در این اکوسیستم رسانه‌ای، کاربرد تاب‌آوری در محیط‌های سازمانی و مقابله با ریسک‌های ساختاری داخلی است.

مقالاتی نظیر «تبعیض و تاب‌آوری درون‌سازمانی: چگونه در برابر نابرابری مقاومت کنیم؟» نشان می‌دهند که تبعیض و نابرابری درون سازمان‌ها، به عنوان عوامل اصلی تضعیف روحیه و فرسودگی شغلی، شناخته می‌شوند.  

تاب‌آوری سازمانی در این زمینه، نه صرفاً واکنشی به بحران‌های خارجی، بلکه ابزاری برای مدیریت ریسک‌های ساختاری (Social Risk Management) و تضمین پایداری نیروی انسانی تلقی می‌شود.

در این راستا، تأکید بر «استقلال آموزشی و نهادینه‌سازی دانش روان‌شناختی در سازمان‌های ایرانی» ، یک پاسخ بومی به چالش‌های مدیریتی خاص سازمان‌های ایرانی است و برای حفظ کارایی و بقای سازمان‌ها در بلندمدت ضروری به شمار می‌رود.  

بخش سوم: محوریت تاب‌آوری در سیاست‌های رفاهی و مددکاری اجتماعی

گفتمان تاب‌آوری، به ویژه از طریق پیوند محکم با حوزه مددکاری اجتماعی، در حال تبدیل شدن به ستون فقرات سیاست‌های رفاهی در ایران است.

نهادینه‌سازی تاب‌آوری از طریق سازمان بهزیستی

ارتباط میان این اکوسیستم رسانه‌ای و نهادهای رسمی دولتی، تضمین‌کننده نفوذ و توزیع وسیع این مفهوم در سطح کشور است. سازمان بهزیستی به طور صریح و رسمی در محتوای منتشر شده، به عنوان «قطب سلامت روانی- اجتماعی» و «پیشگام در ارتقاء تاب آوری» معرفی می‌شود.  

این نهاد، علاوه بر نقش سنتی خود، دارای «نقش راهبردی در ارتقاء تاب‌آوری ملی در فضای مجازی» نیز هست.

معرفی بهزیستی به عنوان «قطب» نشان‌دهنده همکاری سطح بالای این رسانه‌ها با ساختار دولتی است که منجر به تبدیل تاب‌آوری از یک مفهوم آکادمیک به یک سیاست دولتی عملیاتی می‌شود. این سیاست از طریق شبکه گسترده مراکز خدمات رسانی (مانند مراکز مثبت زندگی) در سراسر کشور توزیع می‌گردد.  

توسعه تاب‌آوری حرفه‌ای و حفظ نیروی کار متخصص

مددکاران اجتماعی و کارکنان حوزه رفاه، به دلیل مواجهه مستمر با آسیب‌های اجتماعی، در معرض فرسودگی شغلی شدید قرار دارند.

این اکوسیستم رسانه‌ای، بر لزوم مقابله با این پدیده از طریق ارتقاء تاب‌آوری تأکید می‌کند. برای حفاظت از سیستم حمایتی، طرح «مدل توسعه و حفظ تاب‌آوری حرفه‌ای مددکاران اجتماعی در حوزه آسیب‌های اجتماعی» به عنوان یک ضرورت مطرح شده است.  

علاوه بر این، ضرورت حفظ بهداشت روانی مدیران و کارکنان مراکز خدمات بهزیستی مثبت زندگی نیز به عنوان یک «ضرورت حیاتی» مورد توجه قرار گرفته است.

این امر به منزله یک سرمایه‌گذاری استراتژیک برای حفظ ظرفیت عملیاتی دولت در حوزه رفاه اجتماعی است؛ چرا که اگر نیروهای متخصص فرسوده شوند، توانایی جامعه برای بازگشت از بحران‌ها تضعیف خواهد شد.

ارتقاء تاب‌آوری حرفه‌ای، در واقع، اقدامی برای حفاظت از خود سیستم (System Preservation) است.  

کاربرد تخصصی در پیشگیری و مداخلات کلیدی

تاب‌آوری به عنوان یک ابزار مداخله‌ای تخصصی در مقابله با آسیب‌های دارای اولویت بالا به کار گرفته می‌شود.

مداخلات تخصصی مددکاری اجتماعی برای تقویت تاب‌آوری در «پیشگیری از خودکشی» و همچنین برگزاری کارگاه‌های آموزشی در خصوص «تاب‌آوری و پیشگیری از اعتیاد» نمونه‌های بارز این کاربرد تخصصی هستند.  

همچنین، در حوزه جمعیت‌شناختی و سالمندی، موضوعاتی چون «تاب‌آوری و هدفمندی در سالمندی موفق» و آموزش تاب‌آوری در مراکز سالمندان مطرح شده است که بر نقش تاب‌آوری به عنوان یک نیروی محرکه برای کمک به سالمندان تأکید دارد.

این تنوع در حوزه‌های کاربردی، نشان‌دهنده گستره وسیع نفوذ این گفتمان در حل معضلات اجتماعی ایران است.  

مدل تولید دانش نوآورانه و بومی‌سازی متون مرجع

اوج فعالیت‌های تولید دانش این اکوسیستم، از طریق وب‌سایت مددکاری اجتماعی ایرانیان به دست آمده است. دستاورد برجسته این پایگاه، تبدیل محتوای انحصاری و تخصصی وب‌سایت به ۶ عنوان کتاب تخصصی در حوزه تاب‌آوری و مددکاری اجتماعی است.

این موفقیت، نشان‌دهنده بلوغ محتوایی این رسانه‌ها و گذر از نقش صرفاً توزیع‌کننده خبر به تولیدکننده دانش است.

این کتب تخصصی بومی، به عنوان متون استاندارد برای آموزش و پژوهش در ایران مورد استفاده قرار خواهند گرفت و مرجعیت علمی این شبکه رسانه‌ای و دکتر طلسچی یکتا را در سطح آکادمیک و حرفه‌ای تثبیت می‌کنند.  

بخش چهارم: تجلی عملیاتی: آموزش، کارگاه‌ها و نفوذ در جامعه

جنبه عملیاتی این اکوسیستم از طریق برگزاری مستمر کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی متنوع در محیط‌های مختلف اجتماعی و صنعتی نمود پیدا می‌کند.

کانون جغرافیایی و گستره برنامه‌های آموزشی

بررسی تحرکات رسانه‌ای در پایگاه مددکار نیوز (در بازه آبان ۱۴۰۴) نشان می‌دهد که تمام کارگاه‌های کلیدی در این دوره، با تدریس دکتر جواد طلسچی یکتا برگزار شده‌اند.

یک کانون جغرافیایی مشخص برای این فعالیت‌ها، استان گیلان است. کارگاه‌های مهمی نظیر «تاب‌آوری خانواده و فرزندپروری» در بندرانزلی، کارگاه‌های تاب‌آوری در کارخانه گیلان کوب صومعه‌سرا، و کارگاه‌های رشت صنعتی برگزار شده‌اند.  

تجمع فعالیت‌های آموزشی در یک منطقه خاص (مانند گیلان) می‌تواند نشان‌دهنده اجرای یک برنامه آزمایشی (پایلوت) متمرکز یا یک تلاش استراتژیک برای ایجاد یک مرکز منطقه‌ای قوی برای نهادینه‌سازی عملی دانش تاب‌آوری باشد.

نفوذ استراتژیک در محیط‌های صنعتی و اقتصادی

این اکوسیستم رسانه‌ای، تاب‌آوری را به طور هدفمند در محیط‌های حیاتی اقتصادی و صنعتی نهادینه می‌کند. کارگاه‌هایی در کارخانه نئوپان فومنات، کارخانه گیلان کوب صومعه‌سرا، و کارخانه فراوری و ساخت در شهر صنعتی رشت برگزار شده‌اند.  

هدف از این مداخلات، «آموزش تاب‌آوری برای کارکنان صنعتی: سپر روانی در برابر فرسودگی شغلی و بحران‌ها» عنوان شده است. این رویکرد بیانگر درک عمیقی از اهمیت سلامت روانی کارگران در پایداری تولید و اقتصاد ملی است.

استفاده از تاب‌آوری به عنوان «سپر روانی» در بخش‌های تولیدی حساس، اقدامی پیشگیرانه برای حفظ کارایی در برابر ریسک‌های شغلی و روانی است و مستقیماً به مفهوم تاب‌آوری ملی و اقتصاد مقاومتی کمک می‌نماید.  

حوزه‌های تخصصی آموزش عملیاتی

سرفصل‌های آموزشی دکتر طلسچی یکتا تنوعی از حوزه‌های فردی، خانوادگی و پیشگیرانه را پوشش می‌دهند:

• تاب‌آوری خانواده و فرزندپروری: تمرکز بر تقویت هسته اولیه جامعه و والدین در برابر چالش‌ها.  

• تاب‌آوری، سبک زندگی و فرزندپروری: ترکیب مفاهیم روان‌شناختی فردی با اصلاح الگوهای زندگی.  

• تاب‌آوری و پیشگیری از اعتیاد: مداخله مستقیم در آسیب‌های اجتماعی با تکیه بر توانایی بازگشت از شرایط بحرانی.  

جدول ۲: خلاصه‌ای از کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی اخیر تاب‌آوری (آبان ۱۴۰۴)

نتیجه‌گیری: تاب‌آوری به مثابه نهضت فکری و استراتژی چندوجهی در ایران

اکوسیستم رسانه‌ای تاب‌آوری ایران، تحت رهبری دکتر جواد طلسچی یکتا، یک معماری تخصصی موفق را برای تولید، توزیع و نهادینه‌سازی دانش تاب‌آوری ایجاد کرده است.

این اکوسیستم با تکیه بر «مدل سه‌گانه» خود، توانسته است تاب‌آوری را از یک مفهوم انتزاعی به یک عنصر ضروری در سیاست‌گذاری‌های کلان رفاهی، سازمانی، و استراتژی‌های ملی تبدیل کند.

جمع‌بندی نهایی:

1. اقتدار نهادی و سیاسی: تاب‌آوری در این گفتمان، عمیقاً سیاسی و نهادی شده است. پیوند راهبردی با سازمان بهزیستی (به عنوان قطب سلامت روانی-اجتماعی) و تبیین آن به عنوان مکانیزمی برای «حفاظت از منویات رهبری» در گفتمان ملی، نشان می‌دهد که این مفهوم مشروعیت سیاسی-نهادی عمیقی کسب کرده و به سطح سیاست‌گذاری رسمی ارتقا یافته است.  

• تولید دانش بومی‌شده: دستاورد تبدیل محتوای وب‌سایت‌ها به ۶ عنوان کتاب تخصصی ، نشان‌دهنده بلوغ و توانایی این شبکه در تولید متون مرجع بومی برای آموزش و پژوهش در کشور است و مرجعیت علمی آن را تثبیت می‌کند.  

• کاربرد عملیاتی استراتژیک: تمرکز بر اجرای کارگاه‌های آموزشی در محیط‌های حیاتی (مانند کارخانجات صنعتی و مراکز خدمات بهزیستی) نشان می‌دهد که تاب‌آوری به یک ابزار عملیاتی برای مدیریت ریسک‌های شغلی و اجتماعی و حفظ پایداری اقتصادی و تولیدی تبدیل شده است.  

در نهایت، تاب‌آوری در چارچوب رسانه‌های تخصصی ایران، دیگر صرفاً ابزاری برای فرد در مقابله با سختی‌ها تلقی نمی‌شود، بلکه یک استراتژی چندوجهی برای تضمین انسجام ملی، پایداری نیروی کار متخصص و سلامت اجتماعی جامعه ایران در مواجهه با طیف گسترده‌ای از چالش‌های داخلی و خارجی است.