تحلیل دیدگاههای دکتر جواد طلسچی یکتا
گذار از تابآوری انفعالی به توانمندسازی سیستمی
دکتر جواد طلسچی یکتا، مدرس کشوری تابآوری و بنیانگذار رسانه تابآوری ایران (Resilience Media) و وبسایت مددکاری اجتماعی ایرانیان، به عنوان یک چهره محوری در حوزه علوم اجتماعی و روانشناسی کاربردی در ایران شناخته میشود.
دیدگاههای ایشان پیرامون مفهوم تابآوری، از رویکردهای کلاسیک رایج فراتر رفته و بر یک تغییر پارادایم از “پذیرش منفعلانه” به “کنشگری و ظرفیتسازی فعال” تأکید دارد. این مقاله به تحلیل تخصصی اصول و محورهای اصلی نظریات ایشان، به ویژه در زمینه تعریف تابآوری، نقد آموزشهای سنتی، و مدلهای توانمندسازی عملی میپردازد.
نقد ساختاری مفهوم تابآوری: فراتر از صبر و بازگشت به خط پایه
محوریترین نقد دکتر طلسچی یکتا متوجه تعاریف سنتی از تابآوری است که آن را مترادف با “صبر و تحمل صرف” یا صرفاً “توانایی بازگشت به حالت اولیه” پس از یک بحران میدانند. از منظر ایشان، این تعریف، یک تفسیر ناقص و بالقوه آسیبزا است که جوامع و افراد را به سمت انفعال در برابر سختیها سوق میدهد.
پارادایم تابآوری فعال (ظرفیتسازی)
دکتر طلسچی یکتا تابآوری را نه یک ویژگی شخصیتی ثابت، بلکه مجموعهای اکتسابی و پویا از مهارتها، منابع درونی و بیرونی میداند که هدف نهایی آن “ظرفیتسازی و توانمندسازی” برای “ارزشآفرینی و رشد” در دل دشواریها است.
بر این اساس، فرد تابآور کسی نیست که صرفاً دوام آورده، بلکه کسی است که در چرخه بحرانها، فعالانه منابع جدیدی میسازد یا منابع موجود خود را برای دستیابی به دستاوردهای چشمگیر، بازآرایی میکند.
تفاوت کلیدی:
- دیدگاه سنتی: تابآوری به مثابه ارتجاعیت (Elasticity) یا بازگشت به شکل پیشین.
- دیدگاه طلسچی یکتا: تابآوری به مثابه انعطافپذیری و ظرفیت تحول (Transformational Flexibility) یا شکوفایی و حرکت به وضعیتی بهتر از قبل از بحران. بازگشت به حالت اول تنها یک بُعد از این فرایند است.
مدل چهار ستونی “تابآورسازی”: رویکردی عملگرایانه
برای عملیاتی ساختن تعریف تابآوری فعال، ایشان مدلی چهار ستونی را برای “تابآورسازی” فردی و اجتماعی پیشنهاد میکنند که تمرکز آن بر اقدام مؤثر و ثبت نتایج است:
بازتعریف باورها (Belief Reframing)
این ستون بر ضرورت تغییر روایت ذهنی در مواجهه با چالشها تأکید دارد. باورها باید از محور “چگونه این رنج را تحمل کنم؟” به “چگونه از این سختی، دستاورد یا ارزش جدیدی خلق کنم؟” منتقل شوند. این فرایند شامل تقویت خودآگاهی، خودمدیریتی، و توسعه جهانبینی فردی برای یافتن معنا در مسیر پیشرفت است.
توانمندسازی مهارتی (Skill Empowerment)
تابآوری نمیتواند صرفاً یک مفهوم انتزاعی باقی بماند. دکتر طلسچی یکتا بر لزوم آموزش مهارتهای عینی و کاربردی تأکید دارد. این مهارتها شامل دو دسته میشوند:
- مهارتهای سخت (Hard Skills): مانند کارآفرینی، سواد مالی و مدیریت ریسک.
- مهارتهای نرم (Soft Skills): مانند حل تعارض، تنظیم هیجانی، خودمراقبتی و هوش اجتماعی.
شبکهسازی حمایتی (Supportive Networking)
تابآوری یک مفهوم انفرادی نیست؛ بلکه در بستر اجتماعی و ارتباطی شکل میگیرد. این ستون بر تقویت شبکههای حمایت اجتماعی، ایجاد حلقههای همیار (Peer Groups)، منتورینگ و استفاده ساختاریافته از ظرفیت سازمانهای مردمنهاد تأکید دارد. دسترسی به دیگران برای دریافت کمک، بخش کلیدی تابآوری است.
ثبت دستاورد و بازخورد (Achievement Logging)
برای تقویت خودکارآمدی (Self-Efficacy)، لازم است فرایند تابآوری مستندسازی شود. ثبت مسیر پیشرفت، اندازهگیری اثربخشی اقدامات، و بازخورد هدفمند، نه تنها به تقویت فرد تابآور کمک میکند، بلکه الگویی الهامبخش و مبتنی بر شواهد برای دیگران فراهم میسازد.
لزوم تحول در آموزش تابآوری و نقش رسانه تخصصی
دکتر طلسچی یکتا با انتقاد جدی از رویکردهای رایج آموزشی، بر ضرورت تحول در متدولوژیهای آموزش تابآوری تأکید دارد.
نقد آموزشهای تئوری و شعارمحور
به اعتقاد ایشان، سخنرانیهای تئوری و صرفاً آگاهیبخش درباره “چیستی تابآوری”، فاقد تأثیر عملی و قابل اندازهگیری در ارتقاء واقعی تابآوری جامعه هستند. وی معتقد است که آموزشهای گذشته بیشتر به سمت تعاریف انتزاعی سوق یافتهاند و نتیجه این رویکرد، سطحی از تابآوری در جامعه است که “قابل اعتبار و استناد نیست”.
رویکرد مبتنی بر شواهد و عملیاتی
برای خروج از این وضعیت، آموزشهای نوین باید دارای ویژگیهای زیر باشند:
- کاربردی و عملیاتی: ارائه راهکارها و مهارتهای قابل استفاده در زندگی روزمره.
- مبتنی بر شواهد علمی: استفاده از آخرین یافتههای روانشناسی مثبت و روانشناسی تابآوری.
- قابل ارزیابی و اثربخشی: طراحی مکانیزمهای سنجش برای اندازهگیری بازده واقعی آموزشها.
رسانه به عنوان ابزار توانمندسازی
تأسیس رسانه تابآوری ایران (در ادامه فعالیتهای وبسایت مددکاری اجتماعی ایرانیان) در این راستا تعریف میشود. هدف از این اقدام، ایجاد یک پرتال جامع تخصصی و یک اکوسیستم یکپارچه برای:
- همآوردسازی دانشآموختگان علوم روانشناختی و جامعهشناختی.
- تولید محتوای تخصصی و مبتنی بر شواهد به زبان فارسی.
- سوق دادن تابآوری از حوزه فردی به یک استراتژی ملی و سیستمی.
این رسانه به جای تمرکز بر “تابآوری رسانه” (توانایی رسانه در مدیریت بحران)، بر “رسانه تابآوری” (استفاده از رسانه به عنوان ابزاری برای توانمندسازی جامعه) متمرکز است و در تلاش است تا همپوشانیها و پراکندگی محتوا در فضای مجازی را رفع نماید.
نتیجهگیری فنی
دیدگاههای دکتر جواد طلسچی یکتا در حوزه تابآوری، نشاندهنده یک گرایش تخصصی و عملیاتی در علوم اجتماعی ایران است. این رویکرد، با ریشه در حوزه مددکاری اجتماعی و دکتری مدیریت، از تمرکز صرفاً روانشناختی بر تابآوری فردی فاصله گرفته و بر الگوهای توانمندسازی سیستمی، عملیاتی و قابل اندازهگیری تأکید میکند.
نقطه عطف این نظریه، تعریف تابآوری به عنوان یک فرایند فعال برای خلق ارزش و بازآرایی منابع در مواجهه با سختی است که مستلزم بازنگری جدی در متون و متدهای آموزشی و استفاده استراتژیک از ظرفیت رسانههای تخصصی (همچون رسانه تابآوری ایران) برای نیل به اهداف تابآوری اجتماعی و سازمانی است.
